درس ششم اجماع و عقل
اجماع
يكی از منابع فقه " اجماع " است . در علم اصول درباره حجيت اجماع و
ادله آن و بالتبع طريق بهره برداری از آن بحث میشود .
يكی از مباحث مربوط به اجماع اين است كه چه دليلی بر حجيت آن هست ؟
اهل تسنن مدعی هستند كه پيغمبر اكرم فرموده است : « لا تجتمع امتی علی
خطاء » يعنی همه امت من بر يك امر باطل اتفاق نظر پيدا كردند معلوم
میشود مطلب درست است .
طبق اين حديث ، همه امت مجموعا در حكم شخص پيغمبرند و معصوم از خطا
میباشند ، قول همه امت به منزله قول پيغمبر است ، همه امت مجموعا
هنگام وحدت نظر معصومند
بنابر نظر اهل تسنن ، نظر به اينكه مجموع امت معصومند ، پس در هر
زمان چنين توافق نظری حاصل شود مثل اين است كه وحی الهی بر پيغمبر اكرم
نازل شده باشد .
ولی شيعه اولا چنين حديثی را از رسول اكرم مسلم نمیشمارد . ثانيا میگويد
: راست است كه محال است همه امت بر ضلالت و گمراهی وحدت پيدا كنند ،
اما اين بدان جهت است كه همواره يك فرد معصوم در ميان امت هست .
اينكه مجموع امت از خطا معصوم است از آن جهت است كه يكی از افراد
امت معصوم است ، نه از آن جهت كه از مجموع " نا معصومها " يك "
معصوم " تشكيل میشود . ثالثا عادتا هم شايد ممكن نباشد كه همه امت
بالاتفاق در اشتباه باشند ، ولی آنچه به نام اجماع در كتب فقه يا كلام نام
برده میشود اجماع امت نيست ، اجماع گروه است ، منتها گروه اهل حل و
عقد ، يعنی علماء امت . تازه اتفاق همه علماء امت نيست ، علماء يك
فرقه امت است .
اين است كه شيعه برای اجماع ، اصالت آنچنانكه اهل تسنن قائلند قائل
نيست . شيعه برای اجماع آن اندازه حجيت قائل است كه كاشف از سنت
باشد .
به عقيده شيعه هرگاه در مسالهای فرضا هيچ دليلی نداشته باشيم اما
بدانيم كه عموم يا گروه زيادی از صحابه پيغمبر يا صحابه ائمه كه جز به
دستور عمل نمیكردهاند ، به گونهای خاص عمل میكردهاند ، كشف میكنيم كه
در اينجا دستوری بوده است و به ما نرسيده است